WERK & AMBACHT IN APELDOORN SINDS 1900
Met Apeldoorn 1900 brengen we de historische identiteit van de stad tot leven. Jaarlijks worden er activiteiten georganiseerd en richten we een expositie en buitenmuseum in omtrent een centraal thema. In 2017 hebben we de 100e verjaardag van de Hoofdstraat gevierd. Dit jaar, 2018, blikten we terug op werk en ambacht door de jaren heen. De vele beroepen en de daarbij behorende culturele context in het Apeldoorn van de 20e eeuw.
EXPOSITIE | BUITENMUSEUM | ACTIVITEITEN
Van 2 september tot en met 28 oktober 2018 kon je Apeldoorn (her)ontdekken in de binnenstad en het Cultuurkwartier. Van een expositie in CODA Centrale Bibliotheek, foto’s en films in het Buitenmuseum die je lieten zien welke ambachten Apeldoorn rijk was tot de prachtige aankleding van de Hoofdstraat. Heb je veel van het programma opgestoken? Test je kennis van het Apeldoorn uit de 20e eeuw via: https://apeldoorn1900.gewooninapeldoorn.nl/
Video Apeldoorn 1900
De historische identiteit van Apeldoorn wordt tot leven gebracht tijdens het jaarlijks terugkerende Erfgoedfestival Apeldoorn 1900. Deze tweede editie staat in het teken van Werk & Ambacht! Kom Apeldoorn (her)ontdekken van 2 september tot en met 28 oktober 2018 in de binnenstad en het Cultuurkwartier. Maak een reis door de geschiedenis aan de hand van exposities, films en wandelroutes.
Video: Wijzijnwolf
Hoofdstraat 84
P. de Gruyter & Zn. te Apeldoorn was één van de - in 1930 - 99 winkels van de gelijknamige kruideniersketen. Deze was actief in de 19e en 20e eeuw (tot 1977), met op het hoogtepunt rond de 550 winkels in Nederland. De winkels hadden prachtig versierde gevels en waren doorgaans gevestigd in een hoekpand. Hier zie je dan ook een klassiek voorbeeld van een de Gruyter-pand; met pilasters, een timpaan en een attiek. In de winkel trof je een mooie marmeren toonbank en zag je overal Delfts blauwe tegeltableaus. De Gruyter stond onder andere bekend om Het snoepje van de week; een cadeautje voor kinderen dat werd uitgedeeld vanaf 1948.
Foto: Winkel voor Levensmiddelen P. de Gruyter en Zn. Hoofdstraat 84. 1930
Collectie CODA Archief
De Zeeuwsche Knoop
Pieter Puype (Oost-Souburg, 1874 - Apeldoorn, 1942) was een Nederlandse beeldhouwer en houtsnijder. Zijn kennis en kunde werden opgemerkt door burgemeester Tutein Nolthenius (destijds burgemeester van Vlissingen, later van Apeldoorn in de periode 1897-1910). Hij hielp hem zijn talenten verder te ontwikkelen. In Apeldoorn raakte Puype bevriend met Chris Wegerif die voor hem het welbekende huis met atelier De Zeeuwsche Knoop ontwierp; gevestigd aan de Tutein Noltheniuslaan nummer 14. In zijn atelier doceerde hij tekenen en boetseren aan leerlingen van de Ambachtsschool te Apeldoorn.
Foto: Pieter Puype in zijn atelier in De Zeeuwsche Knoop. Circa 1920.
Collectie CODA Archief
Hoofdstraat 116
Firma A. Dijs - van Albert Dijs - handelde in levensmiddelen, met als één van de voornaamste merken Verkade. In de etalage zie je diverse promotionele platen van zowel Koffie HAG als Verkade speculaas. Het pand aan de Hoofdstraat 116 heeft nadien nog De Vries Chocolade als uitbater gekend en huisvest momenteel een Specsavers. De uitbatersgeschiedenis van de Hoofdstraat nummer 116 gaat nog ver terug voor de Verkadewinkel. Zo is bijvoorbeeld bekend dat duizendpoot Marcus de Wekker - actief in zowel kunst, literatuur als muziek - het pand in bezit en gebruik had omtrent 1895.
Foto: Verkadewinkel van Albert Dijs aan de Hoofdstraat 116, schuin tegenover de Korenstraat. 14 december 1931.
Arthur Weiss, collectie B. Meester
Molenstraat
Apeldoorn telde een ruim aantal bakkerijen in de eerste helft van de 20e eeuw. Voor zowel brood, koek als banket kon men terecht bij verschillende bakkers, gevestigd in karakteristieke panden waar Jugendstil-decoratie dikwijls werd gebruikt. Bij diverse bakkers uit die tijd waren Apeldoornsche moppen te vinden in de etalage. Deze koekjes, gemaakt met onder andere noten en specerijen, waren vooral populair in de jaren ’30 tot en met ’70. De eigenaar van elektrische brood-, koek- en banketbakkerij Jacques Klein Leugemors aan de Molenstraat (foto) was de ‘uitvinder’ van het koekje. De collectie van CODA Archief bevat uiteenlopende beelden van bakkerijen uit de 20e eeuw. Van Klein Leugenmors en Vonk tot de Hen en Smeenk (collectie dhr. W. Boomgaard).
Foto: Elektrische brood-, koek- en banketbakkerij van Jacques Klein Leugemors aan de Molenstraat. 1915-1925
Raadhuisplein 2
Juwelier van der Mey, gebouwd in 1907, werd al hofleverancier na 10 jaar operatief te zijn geweest. Het hof liet er zeer kostbare sieraden repareren. Zo kostbaar dat een agent er ’s nachts de wacht moest houden. De juwelier werd later overgenomen door de heer Zoutman, maar bleef operatief onder de naam van der Mey. Het pand waar nu een Rituals huisvest is met steun van het Gevelfonds in Apeldoorn in oude luister hersteld. Hoewel de majestueuze erker niet terug heeft kunnen keren op de hoek van de Hoofdstraat en het Raadhuisplein, zien we inmiddels weer veel van de authentieke elementen terug, herkenbaar van deze foto.
Juwelier Van der Mey, op de hoek van de Hoofdstraat en het Raadhuisplein. 1930
Foto A.C. Stokhuyzen, collectie CODA Archief
Waterloseweg
Zeepfabriek De Haas & Van Brero en de Zwitsalfabriek zijn niet weg te denken uit de Apeldoornse geschiedenis. In 1908 werd de voormalige steenfabriek aan de Waterloseweg omgedoopt tot Zeepfabriek De Haas & Van Brero. Het bedrijf kreeg wereldfaam door voetbalplaatjes die gespaard konden worden via de verpakking van de zeepproducten. Na een overname door Unilever in de jaren ’50 heeft de productie nog doorgelopen tot in de jaren ’60. In de jaren ’80 werd de fabriek gesloopt en heeft deze plaatsgemaakt voor een nieuwbouwproject. Het fabrieksterrein waar vroeger – maar liefst 65 jaar - Zwitsal operatief is geweest wordt momenteel gebruikt als evenementenlocatie en biedt bovendien veel ruimte voor ondernemerschap.
Foto: Ketellappers voor de ketel van de zeepfabriek van De Haas & Van Brero aan de Waterloseweg (nu Prins Willem Alexanderlaan). 1920
Collectie CODA Archief
Spoorstraat
De Apeldoornse Nettenfabriek Zeppelin Apeldoorn (ANZA) was de eerste nettenfabriek van Nederland, geopend op 16 juli 1883. Met de Zuiderzee ‘in de buurt’ werden de machinaal vervaardigde netten gemaakt om te gebruiken in de visserij. De fabriek is 124 jaar operatief geweest (tot 2007) en dient momenteel als leer- en werkplaats voor diverse scholen (Saxion, Fotovakschool) en creatieve ondernemers. De schoorsteen van de Nettenfabriek staat nog steeds als een huis en steekt herkenbaar uit boven de gebouwen op het terrein. De Nettenfabriek is te vinden op een steenworp afstand van het station in Apeldoorn, aan de Spoortstraat.
Foto: Boetzaal van de Nettenfabriek aan de Spoorstraat. 1900-1910
Collectie CODA Archief
Kalverstraatgebied
Het ‘Kalverstraatgebied’ in Apeldoorn ondervond grootse veranderingen vanaf 1897 toen Chris Wegerif er arbeiderswoningen plaatste en door de verschillende batikateliers die werden aangestuurd door zijn vrouw Agathe. Op basis van ontwerpen van diverse kunstenaars creëerde zij en haar team batiks die zorgden voor internationaal aanzien. Zij exposeerde door heel Europa en gebruikte daarnaast de batiks ter decoratie en/of stoffering voor de interieurs van haar echtgenoot. De ateliers zijn (actief) in bedrijf geweest tot circa 1925.
Foto: Aagje Wegerif, dochter van Chris en Agathe Wegerif oefent het batikken. Begin 20ste eeuw
Collectie CODA Archief
Korte Kanaalstraat
Paarden waren een belangrijk onderdeel van het dagelijks leven in het Apeldoorn van de 20e eeuw. Bakkers en groenteboeren maakten aan het begin van deze eeuw nog volop gebruik van rijtuigen die door paardenkracht werden aangedreven. Apeldoorn kende zelfs De paardentram van de ATM. Het beslaan van de dieren was dan ook een belangrijk onderdeel van de werkzaamheden van diverse smederijen, waarvan we hier de smederij van Hessel Landaal (Apeldoorn, 1850-1929) aan de Korte Kanaalstraat in actie zien.
Foto: Bij de smederij van Hessel Landaal aan de Korte Kanaalstraat wordt een paard beslagen. 1910
Collectie CODA Archief
Fabriekstraat
Ten Cate is ook vandaag de dag een begrip in Apeldoorn. Op de foto is het magazijn te zien van wat toen nog tricotagefabriek Tima (Textielindustrie Apeldoorn) heette. In 1960 werd gefuseerd met Ten Cate. Het oorspronkelijke pand (inclusief de fabriek) was gevestigd aan de Fabrieksstraat (nu Ietje Kooistraweg). Sinds 1993 wordt het pand gebruikt als appartementencomplex.
Foto: Magazijn van tricotagefabriek Tima Ten Cate aan de Fabrieksstraat (nu Ietje Kooistraweg). 1910
Collectie CODA Archief
Koninklijke Talens
Marten Talens richt in 1899 De Nederlandse Fabriek voor Verf, Lak en Inkt op in Apeldoorn. In eerste instantie produceert deze fabriek voornamelijk inkten en kantoorartikelen. Later breidt Talent het assortiment uit met specialistische verfsoorten die in de markt gezet wordfen met aansprekende namen als Van Gogh Rembrandt en Art Creation. Het hoofdkantoor van Koninklijke Talens is nog steeds in Apeldoorn gevestigd, maar maakt inmiddels deel uit van een groot Japans bedrijf.
Foto: De inpakafdeling van fabriek Talens & Co., de Nederlandsche fabriek van fijne verven, lakken en inkten, 1930
Collectie CODA Museum
